به قلم : عبدالحسین رضائی­پور ، دکتری تخصصی منابع طبیعی و ناظر فضای سبز شرکت سنگ آهن مرکزی

آفتاب بافق؛ اساس جذب در گیاهان فشار اسمزی می­باشد. همانگونه که در کتابهای دبستان آموخته ایم، در این فرآیند آب از محیط با غلظت املاح کمتر به سمت محیط با غلظت بیشتر می­رود.

فرآیند جذب آب در گیاهان به این صورت است که با غلیظ بودن شیره سلولی در بافتها و اندامهای گیاه، آب با عبور از دیواره سلولهای گیاهی (که همچون غشاء نیمه تراوا عمل می­کند) از خاک وارد ریشه گیاه می­شود. این آب توسط آوندهای آبکش از ریشه به اندامهای هوایی و برگهای گیاه وارد شده و بخش عظیمی از آن از روزنه های برگ (استوماتها) خارج شده و موجبات خنک شدن گیاه را فراهم می­آورد که به این فرآیند تعرق می­گویند.

هر چه شیره سلولی گیاه غلیظ تر باشد فشار اسمزی آن بالاتر می­رود و آب راحت تر جذب شده و مقدار بیشتری آب از خاک وارد بافتهای گیاه می­شود و این موضوع مهمترین مکانیزم مقابله با خشکی و کم آبی در گیاهان خشکی پسند می­باشد. بدین صورت که گیاهان مقاوم به خشکی فشار اسمزی شیره سلولی شان بیشتر است و جذب آبشان نیز بهتر صورت می­گیرد. از سوی دیگر فشار اسمزی شیرابه این گیاهان به قدری بالا می­رود که در خاک و آب شور نیز جذب آب صورت می گیرد. یعنی غلظت املاح در شیرابه این گیاهان از غلظت املاح درون آب خاک نیز بیشتر می­شود.

اما در مورد گیاهان لوکس و پر مصرف، برعکس این قضیه اتفاق می­افتد و غلظت شیره سلولی این گیاهان از حد معینی فراتر نمی رود و در زمانی که گیاه به آب بیشتری برای تعریق نیاز دارد، جذب آب کند شده و گیاه خسارت می­بیند. گیاهان لوکس و پرمصرف در اوج گرمای تابستان برای تعریق و خنک کردن خود نیاز به جذب آب دارند و تا حد معینی می­توانند آب جذب کرده و خود را خنک کنند. اما با افزایش گرما هر چه قدر هم که آب کافی در اختیار گیاه باشد، قادر به جذب آن نخواهد بود و دچار مشکلات و تنش های فراوانی خواهد شد.

تفاوت گیاهان خشکی پسند و گیاهان پرمصرف در همین مسئله بوده و به همین علت است که گیاهان پرمصرفی نظیر ترون و اقاقیا در گرماهای شدید تابستان با کوچکترین تنش آبی و حتی بعضی اوقات با فراهم بودن آب کافی، باز هم خسارت خواهند دید. لیکن گیاهان خشکی پسندی همچون تاماریکس و گل انار در گرمای تابستان خم به ابرو نیاورده و همچنان استوار و پا برجا می­مانند.

هدف از طرح موضوع فوق این است که طراحان و مدیران فضای سبز می­بایست با عنایت به تغییرات اقلیمی پیش آمده برای جهان کنونی و وضعیت بحران آب، کاشت گیاهان خشکی پسند و مقاوم به شوری و کم آبی را در اولویت کاری خود قرار دهند.